In actie voor een zeldzame plant: de kleine valeriaan
De kleine valeriaan is door het Zuid-Hollands Landschap uitgeroepen tot icoonsoort van Zuid-Holland. Met haar kleine roze bloemetjes die in april en mei bloeien, houdt de kleine valeriaan van natte graslanden en schone slootkanten. Toch komt deze plant in Zuid-Holland nog maar op enkele plekken voor.
Dit voorjaar gingen we samen met plantenonderzoekers van FLORON op pad in de Krimpenerwaard. Op zoek naar exemplaren, om hun zaden te verzamelen en op die manier veilig te stellen. Want zonder ingrijpen verdwijnt deze soort voorgoed uit ons landschap.
Zorgen voor de natuur van morgen
De zaden zijn onderdeel van een groter plan. In het programma ‘Zorgen voor de natuur van morgen’, werkt Het Levend Archief, met steun van de Nationale Postcode Loterij en LandschappenNL, aan een Nationale Zadencollectie. Het doel is om binnen vier jaar minstens 75% van de bedreigde Nederlandse plantensoorten veilig te stellen in de Nationale Zadencollectie.
“Het Levend Archief is een ark van Noach voor plantenzaden,”
aldus Joop Schaminée, hoogleraar vegetatiekunde en initiatiefnemer van Het Levend Archief.
Elke provincie heeft een eigen icoonsoort gekozen. In Zuid-Holland is dat de kleine valeriaan (Valeriana Dioica). De komende jaren verzamelen we zaden, slaan we ze op in Het Levend Archief, en werken we aan herstelmaatregelen om deze soort weer een toekomst te geven in ons landschap.
Help mee en geef de kleine valeriaan een kans.
Steun ons werk
Word Beschermer en behoud deze bijzondere icoonsoort, de kleine valeriaan en andere kwetsbare soorten in Zuid-Holland.
Help mee: behoud de kleine valeriaan!
In gebieden als de Krimpenerwaard worden de komende jaren zaden van onder andere de kleine valeriaan verzameld, opgeslagen en herplant. Zo bouwen we aan genetische veerkracht en toekomstig herstel. Maar dat alleen is niet genoeg. Ook het leefgebied moet geschikt zijn: natte slootkanten, bloemrijke graslanden. Dát vraagt om slim natuurbeheer, afgestemd op de soort.
Hiervoor zijn onder meer nodig:
- Maaien op het juiste moment (ná zaadvorming);
- Verbinden van groeiplaatsen zodat ze elkaar kunnen ‘vinden’;
- Het herstellen van hun leefgebied in natte graslanden en slootkanten.
Met jouw steun zorgen we dat deze en vele andere kwetsbare soorten een toekomst hebben in Zuid-Holland:
- Zo kunnen we nog meer zaden veiligstellen;
- Geschikte groeiplaatsen herstellen en beheren;
- Het leefgebied van deze én andere soorten structureel verbeteren.
Zo versterken we niet alleen het leefgebied voor plantsoorten zoals de kleine valeriaan, maar ook het ecosysteem waarvan ze deel uitmaakt. Bijen, hommels, vliegen, dagvlinders en zweefvliegen kunnen de planten bezoeken voor stuifmeel en nectar.
Waarom de kleine valeriaan zo kwetsbaar is
De kleine valeriaan is tweehuizig: er zijn mannelijke én vrouwelijke planten. Alleen de vrouwelijke planten maken zaden en zijn daarmee onmisbaar voor het voortbestaan van de soort. Tegelijkertijd zijn ze kwetsbaarder omdat zaadvorming veel energie kost.
Door ontwatering, intensieve landbouw en verdroging zijn veel van hun groeiplaatsen verdwenen. In de Krimpenerwaard zien we steeds vaker groeiplekken waar alleen mannetjes over zijn. Op zulke plekken is voortplanting niet meer mogelijk en sterft de soort in die gebieden uit.
Waarom genetische diversiteit telt
Planten van dezelfde soort verschillen van elkaar, dat is genetische diversiteit. Die variatie is cruciaal. Want alleen met voldoende genetische spreiding kan een soort zich aanpassen aan veranderingen zoals droogte, ziektes of klimaatverandering.
Als de genetische diversiteit verdwijnt, wordt de soort kwetsbaar. Daarom zet Het Levend Archief zich in om die unieke zaadvariatie te bewaren als een levende bibliotheek voor toekomstig natuurherstel.
Foto’s: Nils van Rooijen
Red deze icoonsoort uit Zuid-Holland
In de zomer van 2025 zijn de eerste zaden succesvol verzameld in Polder Veerstalblok, Touwbaan en Kooilust. Een hoopvolle start, maar er is nog veel werk te doen. Zonder structurele steun verdwijnt deze soort alsnog. En daarmee ook haar waardevolle rol in het ecosysteem als voedselbron voor bijen, vlinders en andere insecten in Zuid-Holland.
“We zien elk jaar minder kleine valeriaan in onze natuurgebieden. De plant heeft het zwaar. Dit project stelt ons in staat om haar een handje te helpen.” Aldus Maarten Breedveld, projectleider.
Zonder hulp zijn zeldzame plantsoorten zoals de kleine valeriaan binnen enkele jaren volledig verdwenen uit onze provincie. Maar met jouw steun kunnen we dit keren.
Meer weten?
- Het Levend Archief – programma ‘Zorgen voor de natuur van morgen’
- Vroege Vogels: interview met projectleider Maarten Breedveld
- NDFF Verspreidingsatlas | Valeriana dioica – Kleine valeriaan
Stef van Walsum, onderzoeker bij FLORON, legt uit
Ja, er zijn ook plekken waar alleen vrouwtjes en geen mannetjes staan, maar dat is niet in de Krimpenerwaard. De kleine valeriaan vormt een ondergrondse wortelstok waar steeds stengel uit omhoog groeien. Eén plant bestaat dus uit wel tientallen stengels met bloemen. Een groeiplaats in het veld kan er dus groot uitzien maar het kan best zijn dat het maar om één of enkele planten gaat. Bij groeiplaatsen waar alleen mannetjes of alleen vrouwtjes aanwezig zijn is het waarschijnlijk dat er maar één genetisch exemplaar is overgebleven. Eigenlijk is de Kleine valeriaan op dat punt gedoemd om op die plek uit te sterven.
Kleine valeriaan is een soort die in de Krimpenerwaard vooral groeit (en groeide) in blauwgrasland. Dat is een erg zeldzaam geworden type grasland met veel bijzondere soorten, bijvoorbeeld Spaanse ruiter, Klokjesgentiaan, Vlozegge, Blonde zegge, Tandjesgras, Welriekende nachtorchis en vele anderen. Bij toename van blauwgrasland zullen dus vele rode lijst-soorten profiteren! Bij het toenemen van alleen de kleine valeriaan zullen diverse insecten profiteren die afhankelijk zijn van de nectar.
Het Zuid-Hollands Landschap heeft 3 van de 4 overgebleven Krimpenerwaardse groeiplaatsen van kleine valeriaan in beheer. Dankzij jarenlang goed beheer doet de soort het daar nog steeds erg goed (bij elke groeiplaats zijn mannetjes en vrouwtjesplanten aanwezig). Belangrijk is dat de soort zich uiteindelijk ook kan gaan uitbreiden. De nieuwe afgegraven schraallanden zijn in de toekomst wellicht geschikte groeiplaatsen voor de soort. Het Paddenpad, nabij eendenkooi Bakkerswaal, is zo’n schraalland dat al wat ouder is en waar veel blauwe zegge, blonde zegge, brede orchis, rietorchis, moerasviooltje en hondsviooltjes groeien. Dit schraalland is bijvoorbeeld al geschikt voor de kleine valeriaan. Daarnaast kunnen bij de de oude groeiplaatsen eventueel planten bijgeplaatst worden, maar voor nu lijkt dit nog niet nodig.
De Nationale Zadencollectie fungeert als een belangrijke back-up voor de Nederlandse natuur. Deze collectie bestaat uit twee delen.
- Werkcollectie: voor kiemtesten en directe inzet in herstelprojecten. Deze collectie wordt bewaard bij de Radboud Universiteit in Nijmegen.
- Lange-termijncollectie: diepgevroren duurzame reserve voor de toekomst. Ligt opgeslagen bij het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland in Wageningen.
